النوادر (اشعری قمی)احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی از روات بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و از یاران ائمه علیهم السلام. روات شیعه کتابهای متعددی به نام النوادر نوشته‌اند و معمولا احادیثی که در این کتابها آمده احادیثی غیر مشهور یا استثنایی است و یا استدراک مباحث مختلف می‌باشد. در برخی موارد نیز روایات گلچین شده و بسیار قابل توجه را در باب نوادر یا کتاب نوادر می‌آورند. ۱ - معرفی کتابراویان شیعه کتابهای متعددی به نام النوادر نوشته اند و معمولاً احادیثی که در این کتابها آمده، احادیثی غیر مشهور یا استثنایی و یا استدراک مباحث مختلف اند. در برخی موارد نیز روایاتِ گلچین شده و بسیار قابل توجه را در باب نوادر یا کتاب نوادر می آورند. کتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی، یکی از کتابهای روایی معتبر و از اصول اولیه شیعه به شمار می آید و از زمان نگارش تا این زمان، در طول هزار سال، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده است. روایات این کتاب در مجموعه های روایی بزرگ مانند کتب اربعه، وسائل الشیعه، بحارالانوار و دیگر کتابهای روایی معتبر، نقل شده و به آن استناد کرده اند. ابو سلیمان داوود بن کوره، یکی از شاگردان احمد بن محمد بن عیسی، این کتاب را تنظیم و فصل بندی نموده است. وی یکی از پنج راوی است که محمد بن یعقوب کلینی در کافی از آنها تعبیر به «عده من اصحابنا» می کند. علامه مجلسی می گوید: این کتاب در نهایت اعتبار است. شیخ آقا بزرگ تهرانی (صاحب الذریعه) می فرماید: کتاب النوادر، نوشته احمد بن محمد بن عیسی قمی، شیخ اشاعره قم، است که مقید به نقل روایات معتبر بوده اند. موضوعات مختلفی در این کتاب مطرح شده است؛ مانند بحثهای روزه در چند باب، احکام نذر و قسم، بحث مفصل در کفارات مختلف طی چندین فصل، احکام و شرایط و محرمات ازدواج، عده طلاق، مناسک حج، دیات و حدود، مکاسب و معاملات. تعداد احادیث کتاب نوادر ۴۵۶ روایت است که در ۳۷ باب مطرح شده اند. [۱]
آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۴، ص۳۲۲.
۲ - درباره مولفابو جعفر، احمد بن محمد بن عيسى بن عبد الله اشعرى قمى از روات بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى و از ياران ائمه علیهم السلام مى‌باشد. احمد در شهر قم به دنيا آمد، شهر علم و فقاهت و شهر راويان بزرگ شيعه و پناهگاه فقها و دانشمندان بزرگ و علاقه‌مندان به محمد و آل محمد صلوات اللّه علیهم . او در خانواده‌اى اهل علم و دانش و ارادتمند به اهل بیت رسول خدا صلى الله عليهم اجمعين تربيت شد و از نوجوانى زير نظر پدر خود محمد بن عيسى اشعرى به فراگيرى علوم و معارف اسلامی پرداخت. وى كه بزرگ شهر قم بود ابو عبد الله، احمد بن محمد بن خالد برقی را، كه يكى از روات بزرگ شيعه است به دليل نقل روايت از برخى افراد ضعيف و يا نقل روايات مرسله، از شهر قم اخراج كرد. ولى پس از چندى از اين عمل خود پشيمان شده و از او معذرت خواهى كرده و او را به شهر باز گرداند. اشعرى براى جبران اشتباه خود بعد از وفات برقى، در تشییع جنازه او با سر و پاى برهنه شركت كرد. ۳ - درباره کتابروات شيعه كتاب‌هاى متعددى به نام النوادر نوشته‌اند و معمولاً احاديثى كه در اين كتاب‌ها آمده احاديثى غير مشهور يا استثنايى است و يا استدراک مباحث مختلف مى‌باشد. در برخى موارد نيز روايات گلچين شده و بسيار قابل توجه را در باب نوادر يا كتاب نوادر مى‌آورند. ۴ - اعتبار کتابکتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی، یکی از کتابهای روایی معتبر و از اصول اولیه شیعه به شمار می‌آید و از زمان نگارش تا این زمان در طول هزار سال پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه واقع شده است. از این کتاب در مجموعه‌های روایی بزرگ مانند کتب اربعه ، وسائل الشیعة ، بحار الانوار و دیگر کتابهای روایی معتبر روایت نقل شده و بر آن استناد کرده‌اند. ۵ - فصل‌بندی کتابابو سلیمان داود بن کورة، یکی از شاگردان احمد بن محمد بن عیسی این کتاب را تنظیم و فصل بندی نموده است. وی یکی از پنج راوی است که محمد بن یعقوب کلینی در کتاب کافی از آنها تعبیر به «عدة من اصحابنا» می‌کند که از احمد بن محمد بن عیسی روایت نقل می‌کنند. وی کتاب مشیخه حسن بن محبوب سراد را نیز تنظیم کرده است. ۶ - کلمات بزرگانعلامه مجلسی بعد از آن که احتمال می‌دهد این کتاب نوشته حسین بن سعید اهوازی باشد در ادامه می‌گوید: «با توجه به برخی از عبارات کتاب، آشکار می‌شود که این کتاب، کتاب النوادر، نوشته احمد بن محمد بن عیسی قمی می‌باشد و به هر حال این کتاب در نهایت اعتبار است.» ۶.۱ - سخن شیخ حر عاملیشیخ حر عاملی درباره آن می‌فرماید: «دو نسخه صحیح و معتبر از این کتاب به دست من رسیده است که من در آن تحقیق کردم و دیدم اکثر روایات آن در کتب اربعه و کتابهای مشهور و متواتر دیگر موجود است و احادیث فراوانی از این کتاب را شیخ طوسی و شهید اول و ابن طاووس و حمیری و طبرسی و دیگران در تالیفات خود از این کتاب- که نوشته احمد بن محمد بن عیسی است- نقل کرده‌اند. این روایات هم اکنون نیز موجود می‌باشد و قرائن و شواهد بر اعتبار این کتاب نیز فراوان است.» ۶.۲ - کلام شیخ آقا بزرگشیخ آقا بزرگ تهرانی صاحب کتاب الذریعه می‌فرماید: «کتاب النوادر نوشته احمد بن محمد بن عیسی قمی، شیخ اشاعره قم است که مقید به نقل روایات معتبر بوده‌اند. وی از فرزندان اشعری است که در زمان خلافت عمر شهر قم را فتح کرد.» [۲]
النوادر، احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، ج۱، ص۴.
۷ - عناوین کتابموضوعات مختلفی در این کتاب مطرح شده است؛ مانند: ۱- بحث‌هایی پیرامون روزه در چند باب ۲- احکام نذر و قسم ۳- بحثی مفصل در کفارات مختلف طی چندین فصل ۴- احکام، شرایط و محرمات ازدواج ۵- عده طلاق ۶- مناسک حج ۷- دیات و حدود ۸- مکاسب و معاملات و... ۸ - تعداد احادیث کتابکتاب النوادر شامل ۴۵۶ روایت است که در ۳۷ باب مطرح شده است. ۹ - نسخه شناسینسخه ای از این کتاب به زبان عربی در یک جلد توسط مدرسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف درسال ۱۴۰۸ هجری قمری در قم به چاپ رسیده است. ۱۰ - نسخه‌های کتاب۱. نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی که تاریخ نگارش آن ۱۰۵۰ هجری است و به خط محمد مؤمن بن حاجی مظفر علی اسفراینی می‌باشد. ۲. نسخه‌ای در کتابخانه آیت‌الله حکیم در نجف اشرف که تاریخ نگارش آن ۱۰۸۰ است. این نسخه به خط ابو الفتح اسفراینی می‌باشد و در اختیار شیخ حر عاملی، شیخ علی بن حسین آل سلیمان بحرانی و علامه محمد سماوی نیز بوده است. ۱۰.۱ - ترتیب مطالب کتاب۱- باب فضل صوم شعبان و صلته برمضان ۲- باب ما يكره للصائم في صومه ۳- باب ما لا يلزم من النذر و الأيمان و لا تجب فيه الكفارة ۴- باب النذور و الأيمان التي يلزم صاحبها الكفارة ۵- باب من جعل لله على نفسه شيئا فيعجز عنه و ما يجزيه من ذلك ۶- باب من كره الحلف بالله ۷- باب استحلاف أهل الكتاب ۸- باب الاستثناء في اليمين ۹- باب الكفارات في الأيمان كيف تؤدى و ما يجوز فيها ۱۰- باب كفارة القتل ۱۱- باب كفارة الظهار ۱۲- باب كفارة من واقع أهله في شهر رمضان أو أفطر متعمدا أو غير متعمد و الكفارة فيه ۱۳- باب كفارة الضعيف و المريض و الشيخ ۱۴- باب الكفارة على المحرم إذا استظل من علة و غيره و تغطى وجهه ۱۵- باب الكفارة على المحرم يحك رأسه أو جسده و يسقط منه الشعر أو القمل و ما عليه في ذلك ۱۶- باب التدليس في النكاح و ما ترد به المرأة ۱۷- باب نكاح المتعة و شروطها ۱۸- باب جواز تحليل الرجل جاريته لغيره ۱۹- باب تزويج ابنة من فجر بها و أختها و أمها ۲۰- باب الرجل تموت امرأته أو يطلقها قبل أن يدخل بها فيتزوج أمها أو ابنتها۲۱- باب ما يحرم على الرجل مما ينكح أبوه و ما يحل له ۲۲- باب تزويج المرأة على عمتها و خالتها و حكم المطلقات ۲۳- باب ما يحرم على الرجل من النساء فلا يحل له أبدا ۲۴- باب جواز تزويج المطلقة ثلاثا بعد المحلل ۲۵- باب جواز كون المهر نسيئة ۲۶- باب عدم جواز تزويج المملوكة على الحرة و النصرانية و اليهودية على المسلمة و جواز العكس ۲۷- باب تزويج المعتق معتقته ۲۸- باب عدة المطلقات ۲۹- باب تزويج المرجئة و غيرها ۳۰- باب تزويج الزانية ۳۱- باب المناسك ۳۲- باب قذف اللسان و الحدود ۳۳- باب الديات ۳۴- باب الجراحات ۳۵- باب القسامة ۳۶- باب الكسب الحرام و الحلال التجارة و الإجارة ۳۷- باب كفارة الأيمان. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «النوادر». |